براي ما چگونه مي‌شمارند؟

دوستي دارم كه سال‌هاست به ينگه دنيا مهاجرت كرده است. با هم در رشته معماري همكلاس بوديم با اين تفاوت كه او معمار شد و من نشدم. بعد از مهاجرت چند باري به ايران آمد و هر بار مي‌پرسيدم مشكل اصلي تو در امريكا چيست؟ يك جواب مي‌داد؛ «تفاوت مقياس‌هاي اندازه‌گيري.» براي او كه معمار است البته اين مشكل بسيار بزرگي است، اينكه يك عمر واحد اندازه‌گيري‌ات متريك باشد و بعد به ناگهان وارد دنياي اينچ بشوي. اين دوست براي اين مشكل لطيفه‌اي تعريف مي‌كرد كه گويا در محافل علمي آنجا نقل مجالس است. او مي‌گفت يك زماني در دوران جنگ سرد، قرار مي‌شود كه يك موشك امريكايي به رسم دوستي به ايستگاه فضايي شوروي سابق برود و براي آن كلي تبليغات مي‌شود كه قرار است اولين گام پايان جنگ سرد در فضا برداشته شود. امريكايي‌ها موشك را مي‌فرستند و مدارگرد طبق برنامه و سر ساعت به محل تعيين شده مي‌رسد ولي از ايستگاه فضايي شوروي سابق خبري نبوده. كلي جار و جنجال مي‌شود كه اين توهين آشكار بلوك شرق به بلوك غرب است ولي بعد كاشف به عمل مي‌آيد كه محاسبات ناسا براي پرتاب موشك بر اساس اينچ انجام گرفته در حالي كه ايستگاه فضايي شوروي بر اساس واحد متريك روي مدار به دور زمين مي‌چرخيده و براي همين مدارگرد امريكا اين سوي زمين و ايستگاه فضايي شوروي سابق آن سوي زمين قرار داشته است. اين دوست مي‌گفت تمام ماجرايش در امريكا همين است و كلي با اين موضوع دردسر دارد. به عبارتي وقتي مقياس‌ها تفاوت داشته باشد انگار با جهان‌هاي متفاوتي طرف هستيم. مثلا همين واحد شمارشي كه به كار مي‌بريم. فرض كنيد در يك خودرو نشسته‌ايد و كيلومترشمار آن عدد صفر را نشان مي‌دهد. تا عدد 9، اعداد يك رقمي هستند و وقتي به عدد 10 مي‌رسيم، كيلومتر شمار دو رقمي مي‌شود. حالا اگر خودرو به حركت ادامه دهد و به عدد 23 برسد، يعني 2 تا 10 كيلومتر و يك 3 كيلومتر طي شده. اين مبناي شمارش را ده دهي مي‌گويند. حالا فرض كنيد مبناي شمارش پنج پنجي باشد، در اين صورت، كيلومتر شمار تا عدد 4 كه مي‌رود، تك رقمي است و عدد بعدي‌اش دو رقمي مي‌شود، يعني به عدد 5 كه برسد، كيلومتر شمار 10 را نشان مي‌دهد و بعد همين طور ادامه مي‌دهد. 

حال اگر در اين مبناي پنج پنجي، كيلومتر شمار عدد 23 را نشان بدهد يعني چه؟ يعني 2 تا 5 تا و سه تا يكي كه اگر تبديلش كنيم به واحد ده دهي، برابر عدد 13 مي‌شود. اين يعني در هر دو مقياس، كيلومتر شمار 23 را نشان مي‌دهد ولي اين دوتا 23 يكسان نيستند. يعني وقتي بر مبناي پنج پنجي عدد 23 را در كيلومترشمار مي‌بينيم به معني 23 كيلومتر نيست بلكه با معادل سازي واحد، معنايش 13 كيلومتر است. حال فرض كنيد كيلومترشمار يك خودرو را ببينيم كه مثلا عدد 231 را نشان مي‌دهد، اگر ندانيم واحد شمارشش بر چه مبنايي است، نمي‌توان به قطع گفت اين 231 يعني چه. خيلي وقت‌ها در كشور خودمان بعضي‌ها يك حرف‌هايي مي‌زنند يا يك كارهايي مي‌كنند كه هر چه فكر مي‌كنيم نمي‌توانيم بفهميم يعني چه. در واقع مشكل از آنها نيست، مشكل در اين است كه مقياس‌هاي فهم ما با مقياس‌هاي آن حرف‌ها و اعمال يكي نيست، حتي اگر از كلمات مشابه استفاده شود. اما كاش فقط همين بود و مثلا آن طرف به اينچ مي‌گفت 12 و ما به سانتي‌متر مي‌شنيديم 12. بالاخره بعد از 4 دهه يك‌جوري مبناي مقياس را به هر سختي بود ياد مي‌گرفتيم و مدارگرد ما با ايستگاه فضايي آنها در دو طرف كره زمين نمي‌افتاد و هر طور بود به هم مي‌رسيديم. مشكل اينجاست كه وسط ماجرا، مقياس‌ها تغيير مي‌كند و ما دقيقا نمي‌فهميم الان بر اساس چه مقياسي بايد اينها را بفهميم. تصور كنيد كيلومترشمار يك خودرو مقداري از مسافت را بر اساس شمارش پنج پنجي بسنجد، بعد از يك‌جايي كه معلوم نيست كجاست بر حسب شمارش ده دهي اعداد را ادامه دهد و بعد مقياسش بشود هشت هشتي و در آخر ما يك عددي را ببينيم كه هر طور فكر كنيم متوجه نشويم چه به چه هست. مثل اينكه بگوييم با فساد مبارزه مي‌كنيم بعد يك نفر مدرك جعل مي‌كند و او را بر سرمان مي‌گذاريم و عزت و احترامش مي‌كنيم و همزمان به فلان و بهمان مي‌تازيم. خب اينجا ما از كجا بفهميم مقياس فساد چيست و آيا ما هم حق داريم مدرك جعل كنيم يا نوبت كه به ما برسد جور ديگري مي‌شمارند؟